Παρασκευή 14 Νοεμβρίου 2014

Χρόνος



Τρέχει, φεύγει, πάει και πα, πίσω πλέον δε γυρνά.
(Αίνιγμα για τον χρόνο, Αμοργός)[1]

Στη μυθολογία ο Χρόνος ήταν ένα από τα άλογα του θεού Ήλιου. Φαντάζομαι, το γρηγορότερο. Έτρεχε ο Χρόνος και το άρμα του Ήλιου άλλαζε θέσεις. Κινείται ο ήλιος και ο χρόνος τρέχει. Δεν υπάρχει χρόνος χωρίς ήλιο, δεν υπάρχει και χρόνος χωρίς νύχτα. Αλλού, απεικονίζεται ως θεότητα με τη μορφή φιδιού. Συνοδός του, φιδόμορφη κι αυτή, η Ανάγκη. Ο Xρόνος και η Aνάγκη πάνε πάντα μαζί. Όλοι έχουν ανάγκη από ελεύθερο χρόνο. Εκείνος όμως σ' αυτή την εκδοχή απεικονίζεται πάντοτε με τη συνοδό του. Άρα λοιπόν, ποτέ δεν είναι ελεύθερος.

 Ένας πατέρας τσεφαλή, δώδεκα υιοί ποδάρια, τσαί κάθε υιός στη ράχη του έει τριγιάντα κόρες. Αποσπερίς πεθαίν' η μιά, πουρνό γεννιέται άλλη. 
(Αίνιγμα για τον χρόνο, Άνδρος) 

Στη λαϊκή παράδοση ο χρόνος πήρε τη μορφή γέρου που είχε δώδεκα γιους, δέντρου που είχε δώδεκα κλαδιά, εκκλησίας που στηριζόταν σε δώδεκα κολόνες. Μύθους, παραμύθια, παραδόσεις, αινίγματα, αποφθέγματα και παροιμίες που αφορούν τον χρόνο βρίσκει κανείς παντού. Άλλα από αυτά αφορούν τις εναλλαγές του, τις μέρες, τους μήνες και τις εποχές, και άλλα την αδυσώπητη φύση του, το φευγιό του.

Ο χρόνος ποτέ δεν είναι αρκετός. Σ' αυτό φαίνεται να συμφωνούν το ελληνικό με το ευρωπαϊκό αινιγματολόγιο. Υπάρχουν τρόποι να διασταλεί ο χρόνος; Στη διάσταση του χώρου δημιουργείται εύκολα η ψευδαίσθηση της διαστολής,  με τη χρήση ενός καθρέφτη. Οι διαστάσεις αλλάζουν, το κάτοπτρο εγκιβωτίζει τον ένα χώρο μέσα στον άλλον, αλλά δημιουργεί την εντύπωση της επέκτασης και όχι του εγκιβωτισμού.

Για τον χρόνο, όμως, δεν υπάρχουν μεγεθυντικοί φακοί. Τον συστέλλει η ηδονή, τον διαστέλλουν η μοναξιά και ο φόβος. Εκεί περιορίζεται η σχετικότητά του. Στην Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, ο λαγός τρέχει ασταμάτητα, τρέχει να προλάβει τον χρόνο, παρόλο που το ρολόι του είναι σταματημένο και δείχνει διαρκώς πως η ώρα είναι έξι. Ο λαγός όμως δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο, παρά να τρέχει και να πίνει τσάι. Ακόμη και σ΄ αυτή τη θαυματουργή χώρα, σ' αυτό τον τόπο-άτοπο που η Αλίκη αναζητά ή χάνει την ταυτότητά της, ο χρόνος υπάρχει και είναι αμείλικτος με τον αργοπορημένο λαγό.

Παρωδία της άχραντης διάρκειας ο χρόνος
κορσέδες τα δευτερόλεπτα.

(Νίκος Καρούζος) [2]

Ο Μαρσέλ Προυστ στο εμβληματικό του μυθιστόρημα αναζητά κι εκείνος τον χαμένο χρόνο. Στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, ο χρόνος μπορεί να διασταλεί με τη βοήθεια της μνήμης. Η μνήμη είναι αυτή που υφαίνει την εμπειρία και της δίνει διάσταση διαφορετική από την πραγματική της. Ακριβώς αυτή η εμπειρία είναι που ενδιαφέρει τον Προυστ. Όχι η εμπειρία όπως βιώθηκε, αλλά η εμπειρία ως ανάμνηση. Και η ανάμνηση θυμίζει ένα όμορφο υφαντό, που ο νους και οι μηχανισμοί του υφαίνουν κατά τη διάρκεια της νύχτας και ξηλώνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας, κλείνοντας έτσι το μάτι στην αναποδιά της Πηνελόπης. 

Ο χρόνος υπάρχει παντού. Ο χρόνος στη φυσική και ο χρόνος στη φύση, ο βιολογικός χρόνος, ο χρόνος της αφήγησης και ο χρόνος της ιστορίας, ο κυκλικός χρόνος, ο έσχατος χρόνος. 

Τα παιδιά της γειτονιάς κυνηγούν το ένα το άλλο. Οι γονείς τους κυνηγούν τον χρόνο. Για εκείνα ο χρόνος μετρά μόνο όταν "τα φυλάνε" στο κρυφτό. Εκεί ο χρόνος τρέχει γρήγορα. Όλοι πρέπει να κρυφτούν. 

Όλοι κυνηγούν τον χρόνο και όλοι αισθάνονται στο βάθος τυχεροί όταν δεν τους φτάνει, δυστυχείς όταν τους είναι περιττός. 



[1] Χρυσούλα Χατζητάκη-Καψωμένου, Θησαυρός νεοελληνικών αινιγμάτων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2001

[2] Νίκος Καρούζος, Ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα 2002

Στις εικόνες έργα των: Petra Brown, Kevin Sloan και Stephen Mackey.
 

1 σχόλιο: